Osoba samotnie wychowująca dziecko – tj. rodzic lub opiekun prawny będący panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności – ma prawo do ulgi podatkowej (tzw. ulgi dla osób samotnie wychowujących dzieci), uregulowanej w art. 6 ust. 4c-4d ustawy o PDOF. W ramach tej ulgi osoba samotnie wychowująca dziecko (dzieci) oblicza podatek w podwójnej wysokości od połowy jej dochodów.

Takie preferencyjne opodatkowanie dochodów nie ma jednak zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2024 r. poz. 421 ze zm.) – art. 6 ust. 4f ustawy o PDOF.

W praktyce dość często pojawiają się wątpliwości, czy prawo do ww. ulgi przysługuje w sytuacji opieki naprzemiennej, np. gdy rozwiedzeni rodzice, na mocy orzeczenia sądu, dzielą się opieką nad dzieckiem i sprawują ją osobno w różnym czasie, a z tzw. 800+ korzysta tylko jedno z nich.

Na ten temat wypowiedziało się Ministerstwo Finansów w informacjach z 9 lutego 2024 r. przekazywanych do mediów na zapytania dziennikarzy (ID informacji 578172 i 578092). W pierwszej z tych informacji MF wyjaśniło m.in.:

"(...) Każdy rodzic – niezależnie od tego, czy rozwiedziony, żyjący w separacji, czy w rozłączeniu – jeżeli sprawuje naprzemienną opiekę nad dzieckiem, z racji której zostało mu ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, czyli w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego (do drugiej połowy uprawniony jest drugi rodzic), na gruncie ustawy PIT jest traktowany jako osoba, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem co najmniej jedno dziecko. W konsekwencji taki rodzic nie może opodatkować swoich dochodów na zasadach przewidzianych dla osoby samotnie wychowującej dzieci.

(...) zwrot "zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci", nie odnosi się do tego, czy rodzic faktycznie pobiera to świadczenie, lecz czy ma do niego prawo (zostało mu przyznane)."

Jak czytamy w drugiej z ww. informacji:

"(...) przepis art. 6 ust. 4f ustawy PIT jednoznacznie formułuje normę postępowania, zgodnie z którą na gruncie ustawy PIT rodzice, którzy sprawują naprzemienną opiekę są traktowani jak rodzice, którzy wspólnie wychowują dzieci, czyli wespół z drugim rodzicem. Wynika to z użytego w przepisie sformułowania "wspólnie (...), w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną. (...)"

MF wskazało ponadto, że sporadyczne kontakty jednego rodzica z dzieckiem (np. wspólne wyjście do kina) nie stanowią istoty opieki naprzemiennej, która pozbawiłaby drugiego rodzica prawa do omawianej ulgi.

W praktyce w dalszym ciągu występują spory interpretacyjne w zakresie prawa do ww. ulgi w sytuacji opieki naprzemiennej. Problem ten poruszono w interpelacji poselskiej z 27 czerwca 2024 r. (nr 3569) skierowanej do Ministra Finansów, w której czytamy:

"(...) Obecnie z niepokojem obserwuje się praktyki organów podatkowych, polegające na odmawianiu możliwości preferencyjnego rozliczenia się osobom rozwiedzionym, faktycznie samotnie wychowującym dziecko, gdy nie jest ono objęte systemem opieki naprzemiennej, ale utrzymuje kontakt z drugim rodzicem.

W trosce o zapewnienie ochrony praw tej grupy podatników, zwracam się do Pana Ministra z następującymi pytaniami:

1. Czy resort rozważa wydanie objaśnień w sprawie stosowania przepisów dotyczących preferencyjnego rozliczenia podatkowego dla samotnych rodziców?

2. Czy rozważane jest wprowadzenie zmian legislacyjnych w odniesieniu do wyłączenia, o którym mowa w art. 6 ustawy o PIT, dotyczącego sprawowania przez rodziców opieki naprzemiennej nad dzieckiem? "

Minister Finansów w odpowiedzi z dnia 4 lipca 2024 r. na ww. interpelację wskazał, że resort finansów nie rozważa wydania objaśnień w sprawie opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci ani nie prowadzi prac nad zmianą przepisów ustawy o PIT w tym zakresie, w szczególności w odniesieniu do rodziców sprawujących opiekę naprzemienną.

Odnosząc się z kolei do stwierdzenia o odmowie przez organy podatkowe skorzystania z preferencyjnego rozliczenia, MF wyjaśnił, że:

"(...) z przekazanych przez Dyrektorów Izb Administracji Skarbowej wyjaśnień wynika, iż w obowiązującym stanie prawnym, w ramach prowadzonych czynności sprawdzających, kontroli podatkowych oraz postępowań podatkowych nie były prowadzone sprawy, w których odmówiono możliwości preferencyjnego opodatkowania dochodów na zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci osobom rozwiedzionym, faktycznie samotnie wychowującym dziecko, w sytuacji gdy dziecko nie jest (...) objęte systemem opieki naprzemiennej, ale utrzymuje kontakt z drugim rodzicem.

Co do zasady, organy podatkowe stoją na stanowisku, że w sytuacji gdy:

1) dziecko rozwiedzionych rodziców pozostaje pod stałą, codzienną opieką jednego z rodziców, z którym mieszka oraz który ma nieograniczoną władzę rodzicielską, natomiast drugi rodzic jest zobowiązany wyłącznie do płacenia alimentów lub zajmuje się dzieckiem (kontaktuje się z dzieckiem) doraźnie, gdyż ma ograniczoną władzę rodzicielską – wówczas rodzice nie wychowują dziecka wspólnie, a status rodzica samotnie wychowującego dziecko ma ten (jako jedyny), z którym dziecko zamieszkuje i który na co dzień je wychowuje;

2) żaden z rodziców nie ma ograniczonej władzy rodzicielskiej oraz oboje rodzice uczestniczą w procesie wychowawczym dziecka, ale zaangażowanie jednego z rodziców jest większe (okresy sprawowania czynności wychowawczych jednego rodzica są nieporównywalnie dłuższe niż drugiego) – wówczas rodzice nie wychowują dziecka wspólnie oraz że jeden rodzic ma status rodzica samotnie wychowującego dziecko. Co do zasady, rodzicem samotnie wychowującym dziecko w tym przypadku jest ten, który w większym stopniu uczestniczy w procesie wychowawczym dziecka;

3) rozwiedzeni rodzice są zaangażowani w równym stopniu w proces wychowawczy dziecka, czyli sprawują faktycznie opiekę naprzemienną, wówczas rodzice wychowują dziecko wspólnie i tym samym żaden z rodziców nie ma prawa do opodatkowania swoich dochodów na preferencyjnych zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dziecko. (...)".