Sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej udzielił 14 września 2023 r. odpowiedzi na interpelację poselską nr 43566 w sprawie mechanizmu wyliczania dotacji na domy pomocy społecznej. W odpowiedzi tej wyjaśniono, że:

"(...) zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901) prowadzenie domów pomocy społecznej należy do zadań własnych samorządów, finansowanych z ich budżetu na zasadach określonych w ustawie. Natomiast dotacja celowa ze środków budżetu państwa przysługuje powiatowi, który prowadzi lub zleca prowadzenie domu, o ile przebywają w nim mieszkańcy przyjęci bądź skierowani przed dniem 1 stycznia 2004 r., czyli tzw. mieszkańcy "na starych zasadach", co wynika z art. 87 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2267).

Wydatki na dofinansowanie z budżetu państwa bieżącej działalności domów pomocy społecznej, w oparciu o art. 87 ustawy o dochodach jednostek samorządu, planowane są w ustawie budżetowej w części 85 Budżety wojewodów, w dziale 852 – Pomoc społeczna.

Zgodnie z art. 87 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wojewoda przekazuje kwotę dotacji dla powiatu na podstawie informacji o aktualnej liczbie mieszkańców domów, przyjętych bądź skierowanych przed dniem 1 stycznia 2004 r. i miesięcznych kosztach utrzymania tej liczby mieszkańców, uzyskanych za miesiąc poprzedzający miesiąc, na który jest ustalana dotacja. Miesięczną kwotę dotacji dla powiatu ustala się w wysokości odpowiadającej iloczynowi liczby mieszkańców domów w powiecie i średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu, pomniejszonemu o dochody uzyskiwane z odpłatności za pobyt w domu za mieszkańca, zastrzeżeniem, że do wyliczenia dotacji przyjmuje się średni miesięczny koszt utrzymania w domu nie wyższy jednak niż średnia miesięczna kwota dotacji wyliczona dla województwa. Średnią miesięczną kwotę dotacji dla województwa stanowi ustalana w budżecie wojewody miesięczna kwota dotacji przeznaczona na działalność domów, bez wydatków inwestycyjnych, podzielona przez liczbę mieszkańców w tych domach.

Biorąc pod uwagę powyższe należy zauważyć, że wysokość dotacji wyliczana na podstawie art. 87 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego jest wyliczana indywidualnie dla każdego województwa, na podstawie faktycznych kosztów utrzymania. Oznacza to, że wysokość dotacji skorelowana jest z kosztem utrzymania mieszkańca w danym województwie co ma jak najbardziej swoje uzasadnienie. Stąd nie należy postrzegać różnic w wysokości dotacji między województwami jako dysproporcji, ale jako zróżnicowaniu wynikającym z kosztów utrzymania.

Należy zaznaczyć, że wojewoda może dodatkowo zwiększyć kwotę dotacji dla powiatu do 20%, a w przypadku domów dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną nawet do 50%, zgodnie z przepisem art. 155 ust. 2 i 2a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w zależności od sytuacji finansowej domów pomocy społecznej w powiecie, a także od uzyskanych dochodów z tytułu odpłatności za pobyt w domu. Decyzja o podwyższeniu kwoty dotacji należy do właściwego wojewody, który zgodnie z art. 22 pkt 8 ustawy o pomocy społecznej sprawuje nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz nad jakością usług, dla których minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określił standardy.

Ponadto uprzejmie wyjaśniam, że wojewoda, jako dysponent części 85 budżetu, w oparciu o przyznany przez Ministra Finansów na etapie prac nad projektem ustawy budżetowej limit wydatków na zadania z pomocy społecznej, planuje wydatki na dofinansowanie bieżącej działalności domów pomocy społecznej oraz dokonuje zmian w zakresie budżetu. Wojewoda, może również dokonywać zmian w planie wydatków przyjętym w ustawie budżetowej, w tym zmniejszać lub zwiększać plan wydatków w rozdziale 85202. Zwiększenie planu wydatków może wynikać z przesunięcia nadwyżki środków z innych rozdziałów działu 852. Należy więc podkreślić, że decyzje dotyczące wysokości dotacji na mieszkańców dps-ów przyjętych na tzw. "starych zasadach" pozostają w wyłącznej gestii poszczególnych wojewodów.

Jednocześnie należy zauważyć, że rok do roku spada liczba mieszkańców przebywających w domach pomocy społecznej na tzw. starych zasadach. Wydatki planowane w ustawie budżetowej na dofinansowanie bieżącej działalności domów pomocy społecznej pozostają jednak rok do roku na podobnym poziomie pomimo, iż sukcesywnie rok do roku spada liczba mieszkańców przebywających w domach pomocy społecznej na tzw. starych zasadach.

Podkreślenia wymaga również fakt, że w trakcie roku budżetowego, w ramach środków rezerw celowych budżetu państwa, na poziomie Resortu rokrocznie podejmowane są działania mające na celu uzupełnienie planu wydatków w budżetach wojewodów na dofinansowanie utrzymania domów pomocy społecznej, w tym na dotacje na mieszkańców przyjętych na tzw. "starych zasadach". Podział środków rezerw celowych dokonywany jest w uzgodnieniu z wojewodami.

W roku 2022 Minister Rodziny i Polityki Społecznej uruchomił 28 000 tys. zł z rezerwy celowej zaplanowanej na "zadania z pomocy społecznej", z przeznaczeniem na dofinansowanie bieżącej działalności domów pomocy społecznej, w oparciu o art. 87 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, co ostatecznie w drodze decyzji Ministra Finansów spowodowało wzrost planu wydatków w budżetach wojewodów w roku 2022. W roku bieżącym, w związku z porozumieniem zawartym 7 czerwca 2023 r. pomiędzy stroną rządową i NSZZ "Solidarność", zostały rozdysponowane środki w wysokości 300 mln zł na dofinansowanie wypłaty dodatków do wynagrodzenia dla pracowników domów pomocy społecznej.

Odwołując się do powyższego należy więc zaznaczyć, że jednostki samorządu terytorialnego otrzymują znaczące wsparcie finansowe z budżetu państwa na realizację zadania własnego, polegającego na prowadzeniu domów pomocy społecznej.

Należy jednocześnie wskazać, że nie ma przeszkód prawnych, aby również samorządy prowadzące domy pomocy społecznej przeznaczały dodatkowe środki na finansowanie działalności domów pomocy społecznej, w tym także na wynagrodzenia pracowników".