Odpowiedź na interpelację w sprawie przekazywania części oświatowej subwencji ogólnej dla jst

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej udzielił 28 sierpnia 2024 r. odpowiedzi na interpelację poselską nr 4297 w sprawie przekazywania części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego przewidzianej na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży na dotowanie przedszkoli przez jednostki samorządu terytorialnego, w której zawarto następujące pytania:

1. Czy naliczanie środków z części oświatowej subwencji ogólnej na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży (uczniów niepełnosprawnych) i ich przekazywanie gminie nie może odbywać się na zasadzie przyjętej jak dla dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, tj. być aktualizowane miesięcznie w zależności od zmieniającej się liczby uczniów z orzeczeniami?
2. Dlaczego gmina ma dokładać z własnego budżetu do dotacji dla przedszkoli publicznych lub niepublicznych, prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostką samorządu terytorialnego w przypadku kiedy po 30 września roku poprzedzającego rok naliczenia subwencji, do przedszkola zostanie zapisane dziecko niepełnosprawne?
3. Dlaczego gminy mają zapewniać środki na zajęcia dla dzieci niepełnosprawnych w szkołach, gdy po 30 września danego roku wpływa orzeczenie?

W odpowiedzi na te pytania wskazano, iż:

 "(...) Ad 1.

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 grudnia 2023 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2024, wydane na podstawie upoważnienia zawartego w art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zobowiązuje ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego, do dokonania podziału części oświatowej subwencji ogólnej między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem w szczególności typów i rodzajów szkół i placówek prowadzonych przez te jednostki, stopni awansu zawodowego nauczycieli oraz liczby uczniów w tych szkołach i placówkach.

W tym miejscu należy wskazać na ścisły związek ww. rozporządzenia z ustawą budżetową uchwalaną na dany rok budżetowy. Zgodnie z art. 27 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, wysokość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa.

Kwota części oświatowej subwencji ogólnej jest ustalona w ustawie budżetowej i nie może podlegać comiesięcznym zmianom (jak ma to miejsce w przypadku Funduszu Pomocy z przeznaczeniem na realizację dodatkowych zadań oświatowych na rzecz uczniów będących obywatelami Ukrainy). Dzielenie kwoty części oświatowej subwencji ogólnej w cyklach miesięcznych, lub wydzielenie jakiejś kwoty do podziału w takich cyklach, nie jest możliwe, ponieważ nie byłoby gwarancji utrzymania ostatecznej kwoty w granicach określonych w ustawie budżetowej.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że obecnie trwają prace nad zmianą systemu finansowania jednostek samorządu terytorialnego, w tym w części związanej z finansowaniem zadań oświatowych realizowanych przez jednostki samorządu lokalnego. Projekt nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego został przekazany do uzgodnień i konsultacji przez Ministerstwo Finansów w lipcu br. Projekt ten przewiduje między innymi rezygnację z wyodrębniania części oświatowej subwencji ogólnej na rzecz ustalania kwoty potrzeb oświatowych jednostek samorządu terytorialnego.

Prace nad udoskonaleniem systemu finansowania jednostek samorządu terytorialnego są jednym z priorytetów rządu. Więcej na ten temat przeczytać można pod poniższym adresem:

https://www.gov.pl/web/finanse/ministerstwo-finansow-zaprezentowalo-projekt-nowej-ustawy-o-dochodach-jednostek-samorzadu-terytorialnego

Ad 2.

Kwestie związane z organizacją kształcenia specjalnego regulują przepisy art. 127 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe oraz rozporządzenia wykonawcze.

Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawne, niedostosowane społecznie oraz zagrożone niedostosowaniem społecznym, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy.

Kształcenie specjalne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych organizuje się wyłącznie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym w specjalistycznej. Dlatego też działania szkoły lub placówki w zakresie organizacji kształcenia specjalnego, mogą rozpocząć się dopiero po dostarczeniu przez rodzica (opiekuna prawnego) lub pełnoletniego ucznia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Natomiast zasady dotowania z budżetów jednostek samorządów terytorialnych (JST) publicznych i niepublicznych szkół i placówek prowadzonych przez podmioty inne niż JST są uregulowane w rozdziale 3 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych.

Zgodnie z art. 8 ww. ustawy, na realizację zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego oraz na organizację zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jednostka samorządu terytorialnego przeznacza środki w wysokości nie mniejszej niż kwota przewidziana w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów, wychowanków i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w przedszkolach, szkołach i placówkach, prowadzonych przez tę jednostkę samorządu terytorialnego, w zakresie tych zadań.

Zgodnie z przepisami tej ustawy, co do zasady, dotacja wypłacana jest ww. jednostkom oświatowym w danym roku budżetowym po spełnieniu odpowiednich warunków (art. 33 ust. 1 ustawy), w 12 częściach (art. 34 ust. 1 ustawy), na każdego ucznia będącego w danym miesiącu uczniem szkoły dotowanej (art. 34 ust. 2 ustawy) oraz w wysokości określonej w odpowiednich przepisach tej ustawy. Powyższe oznacza, że w każdym miesiącu powinna być wypłacona dotacja szkole niesamorządowej odpowiednio naliczona na każdego ucznia według jego charakterystyki w danym miesiącu, co z kolei oznacza, że wysokość dotacji musi uwzględniać dostarczone do szkoły orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określa w uchwale podejmowanej, na podstawie art. 38 ust. 1 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, tryb udzielania i rozliczania dotacji, a także termin przekazywania informacji o liczbie m.in. uczniów w danym miesiącu, w tym uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Trzeba podkreślić, że dotacja wypłacana niesamorządowej szkole na każdego ucznia w odpowiedniej wysokości nie zależy od otrzymanych przez dotującą jednostkę samorządu terytorialnego środków w części oświatowej subwencji ogólnej.

Jednostka samorządu terytorialnego ma obowiązek zapewnić placówce środki finansowe niezbędne do stworzenia odpowiednich warunków kształcenia dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Zgodnie z wydawanym corocznie rozporządzeniem ministra ds. oświaty i wychowania w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym, podstawą kalkulacji części oświatowej subwencji ogólnej jest liczba uczniów (wychowanków) według stanu na dzień 30 września roku (z nielicznymi wyjątkami) poprzedzającego rok budżetowy zweryfikowanych przez organy prowadzące (dotujące) szkoły i placówki. Niemniej jednak, jednostki samorządu terytorialnego, w których zwiększyła się liczba uczniów w trakcie roku budżetowego (w tym również z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego) – w stosunku do danych przyjętych do wyliczeń subwencji oświatowej – mają możliwość występowania do MEN z wnioskami o zwiększenie subwencji z 0,5% rezerwy w ramach wzrostu zadań szkolnych i pozaszkolnych. Decyzja organu prowadzącego w sprawie przyznania środków finansowych na dziecko, które otrzymało orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego w ciągu roku szkolnego, nie może być także uzależniona od otrzymania środków z rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych środki niezbędne na realizację zadań oświatowych są zagwarantowane w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne, subwencje ogólne (w tym oświatowa) i dotacje celowe z budżetu państwa. Oznacza to, iż część oświatowa subwencji ogólnej jest jedynie jednym ze źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Ponadto, zgodnie z zapisem art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego o przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej (również części oświatowej subwencji ogólnej jak i środków z rezerwy części oświatowej) decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to także, że środki przydzielone danej jednostce samorządu terytorialnego w części oświatowej subwencji ogólnej naliczonej na podstawie danych zebranych w systemie informacji oświatowej (SIO) według stanu na dzień 30 września roku bazowego, po odejściu danego ucznia ze szkoły prowadzonej lub dotowanej przez daną jednostkę samorządu terytorialnego, pozostają w budżecie tej jednostki.

Niemniej jednak ministerstwo zauważa kwestię opisaną w interpelacji i wynikające z niej obciążenia dla budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Uprzejmie informuję, że z inicjatywy członków Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, powstał zespół roboczy, który zajmuje się założeniami do zmiany ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych. Kwestie poruszone w interpelacji są jednymi z tematów analizowanych w ramach prac ww. zespołu. Proponowane nowe rozwiązania będą musiały korelować także z projektowanymi rozwiązaniami reformy dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Ad 3.

Uprzejmie informuję, że kwoty subwencji oświatowej nie można wprost odnosić do zadań oświatowych nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego. W obowiązującym systemie prawnym nie ma przepisu, z którego wynikałoby, iż budżet państwa gwarantuje w ramach części oświatowej subwencji ogólnej, środki na pokrycie wszystkich wydatków na realizację zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego.

Budżet państwa nie może subwencjonować wszystkich kosztów funkcjonowania sieci szkolnej ukształtowanej decyzjami lokalnych władz samorządowych. Z tego powodu zostały ustanowione samorządom inne źródła dochodów niż transfery z budżetu państwa (subwencje i dotacje), tj. m.in. udziały w PIT i CIT. Samorządy posiadają możliwość kreowania własnej polityki oświatowej oraz swobodę w dysponowaniu finansami.

Część oświatowa subwencji ogólnej jest jednym z dochodów JST i przekazywana jest do poszczególnych gmin, powiatów i województw samorządowych z budżetu państwa przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Sposób podziału subwencji oświatowej pomiędzy samorządy terytorialne określa algorytm, stanowiący załącznik do rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla JST. Projekt rozporządzenia jest zawsze opiniowany przez stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Nakłady na oświatę z budżetu państwa systematycznie rosną. Część oświatowa subwencji ogólnej na rok 2024 według ustawy budżetowej wynosi 87.983.850 tys. zł co, w odniesieniu do kwoty subwencji na rok 2023, z uwzględnieniem zmian dokonanych w trakcie roku budżetowego, stanowi wzrost o 23.403.269 tys. zł, tj. o 36,2 %.

Ponadto uprzejmie informuję, że w celu systematycznego zwiększania dostępności wychowania przedszkolnego, od 1 września 2013 r. gminy (a od 1 stycznia 2018 r. wszystkie jednostki samorządu terytorialnego) otrzymują wsparcie z budżetu państwa na realizację ich obowiązkowego zadania własnego w formie dotacji celowej. Na ten cel w 2024 roku naliczono 4 mld 190 mln zł. Kwota ta jest wyższa od kwoty z roku 2023 (1 749 mln zł) o 2 441 mln zł. Kwota naliczana na dziecko w ramach dotacji przedszkolnej rośnie każdego roku. Kwota roczna dotacji na dziecko w 2024 roku (3 968,81 zł) wrosła w stosunku do kwoty z 2023 roku (1 607,35 zł) o 2 361,46 zł, tj. o 147%.

Część oświatowa subwencji ogólnej na dany rok budżetowy może zostać zwiększona ze środków rezerwy tej części subwencji, zgodnie z "Kryteriami podziału rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2024" m.in. w ramach kryterium I – wzrost zadań szkolnych i pozaszkolnych. Kwota dofinansowania z ww. tytułu zostanie wówczas wyliczona zgodnie z zasadami określonymi w algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2024, na podstawie danych zgromadzonych w SIO. Warunkiem prawidłowego wyliczenia kwoty dofinansowania jest bieżąca aktualizacja danych przez szkoły i placówki oświatowe oraz stwierdzenie wystąpienia wzrostu łącznej liczby uczniów (wychowanków) w porównaniu do danych przyjętych do naliczenia algorytmem podziału części oświatowej subwencji ogólnej na 2024 r.

Podsumowując, proces zasilania jednostek samorządu terytorialnego subwencją oświatową jest na tyle elastyczny, że uwzględnia wzrost zadań jednostek samorządu terytorialnego po 30 września danego roku."