Odpowiedź na interpelację w sprawie wcześniejszej emerytury dla nauczycieli, którzy spełnili ustawowe wymagania, a możliwości skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej udzielił 8 kwietnia 2025 r. odpowiedzi na interpelację poselską nr 8720 w sprawie wcześniejszej emerytury dla nauczycieli, którzy spełnili ustawowe wymagania, a możliwości skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia.

W odpowiedzi tej wyjaśniono, że:

"(...) ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 1672) zostały wprowadzone regulacje dotyczące zapewnienia prawa do emerytury na szczególnych zasadach nauczycielom, którzy podjęli pracę na stanowisku nauczyciela przed wprowadzeniem reformy emerytalnej w 1999 r., kiedy to system emerytalny przewidywał dla nauczycieli odrębne zasady przechodzenia na emeryturę, a którym nie przysługuje prawo do przejścia na emeryturę na takich zasadach na podstawie dotychczasowych przepisów. Wprowadzając nowe przepisy zastosowano ponad roczne vacatio legis, umożliwiając tym samym wszystkim zainteresowanym, w tym dyrektorom szkół, zapoznanie się z nimi i przygotowanie do zmian, jakie wynikają z ich wejścia w życie.

W art. 1 ww. ustawy został dodany art. 88a do ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. 2024 poz. 986 z późn. zm.), w którym zawarte są rozwiązania dotyczące przejścia nauczyciela na emeryturę po rozwiązaniu przez niego stosunku pracy, bez względu na wiek.

Na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, na mocy art. 93c mogą przejść, począwszy od dnia:

1. 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r.;

2. 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r., a przed 1 września 1969 r.;

2. 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 r.

Natomiast kwestie dotyczące urlopu dla poratowania zdrowia nauczycieli w sposób zupełny regulują przepisy art. 73 ustawy – Karta Nauczyciela. Zgodnie z art. 73 ust. 1 ww. ustawy dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole, w wymiarze nie niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia:

• choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub
• choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, lub
• na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową

w wymiarze nie przekraczającym jednorazowo roku, z zastrzeżeniem ust. 2.

W ust. 2 ustawodawca ogranicza prawo do urlopu nauczycielom, którym do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok. Urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Nie jest to nowe rozwiązanie, obowiązuje ono od czasu wprowadzenia ustawy – Karta Nauczyciela. Pierwotnie przepis znajdował się w art. 73 ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, natomiast od 2024 r. został przeniesiony do ust. 2 ww. artykułu i stanowi odrębną jednostkę redakcyjną.

W świetle ww. przepisów ograniczenie możliwości skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia lub czasu jego trwania nie jest związane z rodzajem emerytury, z jakiej może skorzystać nauczyciel. Nie ma zatem znaczenia, czy nauczyciel nabył prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej w trybie art. 88 ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela na zasadach ogólnych po przekroczeniu powszechnego wieku emerytalnego czy też nabywa prawo na mocy art. 88a ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela. Powyższe stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w wyroku z dnia 26 marca 2007 r. I PK 262/06.

Jednocześnie należy stwierdzić, że zgodnie z przepisami art. 73 ww. ustawy obowiązek sprawdzenia czy nauczyciel spełnia warunki formalne do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia spoczywa na dyrektorze szkoły lub placówki. Powyższa czynność powinna zostać dokonana przez dyrektora na podstawie teczki akt osobowych nauczyciela. Należy podkreślić, że na mocy obowiązujących przepisów założenie i prowadzenie dla każdego pracownika dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracownika należy do podstawowych obowiązków pracodawcy związanych z dokumentacją pracowniczą.

Stosownie bowiem do art. 68 ust. 1 pkt 5 i ust. 5 ustawy – Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r. (Dz. U. 2024 poz. 737 z późn. zm.) dyrektor szkoły lub placówki jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami. Do jego kompetencji należy podejmowanie określonych przepisami prawa decyzji w zakresie spraw pracowniczych. Dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły. Tak więc ze względu na charakter sprawowanej funkcji dyrektor jest decydentem, czyli podmiotem uprawnionym do podejmowania decyzji. Przy czym należy podkreślić, że dyrektor szkoły lub placówki powinien działać na podstawie i w granicach obowiązującego prawa. Decyzje dyrektora szkoły lub placówki weryfikowane są przez sądy pracy, które zgodnie z art. 91c ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela rozpatrują spory o roszczenia ze stosunku pracy nauczycieli.

Natomiast Ministerstwo Edukacji Narodowej nie posiada uprawnień do rozstrzygania sporów stron na tle stosowania przepisów prawa pracy, jak również nie jest uprawnione do wydawania powszechnie obowiązującej wykładni przepisów prawa pracy, a wydawane opinie nie są wiążące zarówno dla stron stosunku pracy, organizacji pracodawców i pracowników, Państwowej Inspekcji Pracy oraz sądów pracy.

Jednocześnie pragnę podkreślić, że w świetle art. 57 ustawy – Prawo oświatowe nadzór nad działalnością szkoły lub placówki w zakresie spraw finansowych i administracyjnych, z uwzględnieniem odrębnych przepisów, sprawuje organ prowadzący szkołę lub placówkę.

Nadzorowi podlega w szczególności:

1. prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole lub placówce środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez szkołę lub placówkę środkami pochodzącymi z innych źródeł, a także gospodarowania mieniem;

2. przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów;

3. przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki (...)".