Ministerstwo Edukacji i Nauki (MEiN) udzieliło 28 czerwca 2023 r. odpowiedzi na interpelację poselską nr 41556 w sprawie zwiększenia subwencji oświatowej.

W odpowiedzi tej wyjaśniono, że "(...) zadania oświatowe związane z prowadzeniem przez jednostki samorządu terytorialnego szkół i placówek oświatowych finansowane są z dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Jednym z dochodów samorządów terytorialnych jest część oświatowa subwencji ogólnej (obok dotacji celowych z budżetu państwa i dochodów własnych). Kwoty subwencji oświatowej nie można wprost odnosić do zadań oświatowych nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego. W obowiązującym systemie prawnym nie ma przepisu, z którego wynikałoby, iż budżet państwa gwarantuje w ramach części oświatowej subwencji ogólnej, środki na pokrycie wszystkich wydatków na realizację zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego.

Ostateczny poziom wydatków ponoszonych przez jednostki samorządu terytorialnego na realizację zadań oświatowych jest konsekwencją podejmowanych przez te jednostki szeregu decyzji w zakresie systemu organizacji szkolnictwa w swojej jednostce, np. liczba szkół, liczba oddziałów w poszczególnych typach szkół oraz liczba uczniów w poszczególnych oddziałach, liczby (ale też struktury w podziale na stopnie awansu zawodowego) zatrudnionych w placówkach nauczycieli, regulaminów wynagradzania nauczycieli na terenie danej jednostki.

Budżet państwa nie może subwencjonować wszystkich kosztów funkcjonowania sieci szkolnej ukształtowanej decyzjami lokalnych władz samorządowych. Z tego powodu zostały ustanowione samorządom inne źródła dochodów niż transfery z budżetu państwa (subwencje i dotacje), tj. m.in. udziały w PIT i CIT. Samorządy posiadają możliwość kreowania własnej polityki oświatowej oraz swobodę w dysponowaniu finansami.

Należy zwrócić uwagę również, że nie wszystkie wydatki w zakresie oświaty są finansowane w ramach części oświatowej subwencji ogólnej.

Wraz z przekazaniem gminom zadania związanego z dowożeniem uczniów do szkół odpowiednio ukształtowane zostały ich dochody, które zostały zapewnione gminom w ich dochodach własnych. W myśl ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zadania związane dowozem uczniów są finansowane z dochodów jednostek samorządu terytorialnego. W tym głównie z dochodów własnych.

Nakłady na oświatę z budżetu państwa systematycznie rosną. W latach 2015-2023 subwencja oświatowa wzrosła o ok. 24,1 mld zł, tj. o 59,6 %. Zgodnie z ustawą budżetową na rok 2023 część oświatowa subwencji ogólnej dla JST w 2023 r. wynosi 64,4 mld zł i jest ona wyższa w stosunku do kwoty części oświatowej subwencji ogólnej zaplanowanej w ustawie budżetowej na rok 2022 (53,3 mld zł) o 11,1 mld zł, tj. o 20,8%, a w stosunku do wykonania subwencji za rok 2022 – wyższa o 8,5 mld zł, tj. o 15,2%.

Wsparcie organów prowadzących szkoły podstawowe, o małej liczbie uczniów, zawsze było ważne zarówno dla Ministra Edukacji i Nauki, jak i całej Rady Ministrów. Już od roku 2015, aby wesprzeć finansowo samorządy prowadzące małe szkoły, przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej wprowadzono, dedykowaną małym szkołom, dodatkową wagę o wartości 0,18. W 2018 r. wartość wagi podniesiono do 0,2 (tj. o 11 %). W skali kraju wysokość dodatkowych środków subwencyjnych naliczonych za pomocą wagi w 2022 roku dla małych szkół (waga P₄) wyniosła 277 mln zł, a w 2023 roku - 314 mln zł.

Duże wsparcie w subwencji oświatowej jest kierowane do szkół położonych na terenach wiejskich i w miastach do 5 tys. mieszkańców. Tzw. wagą wiejską w subwencji oświatowej (P₁ i P₂) w 2022 roku naliczono ok. 3,3 mld zł, a w 2023 roku to kwota ok. 3,5 mld zł.

Dodatkowo dla dzieci w wieku 6 lat i powyżej objętych edukacją przedszkolną w placówkach zlokalizowanych na terenach wiejskich lub w miastach do 5 000 mieszkańców naliczana jest waga o wartości 0,15. W 2022 r. naliczono samorządom ww. wagą (P₅₆) dodatkową kwotę subwencji w łącznej wysokości ok. 154 mln zł, a w 2023 roku - 176 mln zł.

Od 2019 r. wprowadzono jeszcze jedno rozwiązanie sprzyjające między innymi samorządom prowadzącym małe szkoły. Przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej wprowadzono mechanizm połączenia wskaźnika "zamożności" ustalanego na podstawie dochodów podatkowych i wskaźnika określającego wielkość szkoły dla dzieci i młodzieży (dodatkowe środki otrzymują mniej zamożne samorządy z małymi szkołami). W subwencji na 2022 rok wagą w tym zakresie naliczono środki w wysokości 562 mln zł. W 2023 roku wartość wagi podniesiono do wartości 0,33 (wcześniej 0,25). W subwencji na 2023 rok ww. wagą naliczono środki w wysokości 830 mln zł.

Odnosząc się do możliwości wprowadzenia zmian w przepisach, dzięki którym subwencja mogłaby być przydzielana na zasadach opartych na liczbie oddziałów w szkole, a nie na liczbie wszystkich uczniów, informuję, że w ministerstwie były prowadzone prace analityczne nad wdrożeniem nowego modelu podziału subwencji oświatowej (subwencja w części na oddział). Nowa koncepcja finansowania zakładała naliczanie subwencji w części podstawowej na oddział, a w części na ucznia. Wysokość subwencji oświatowej dla danej jednostki samorządu terytorialnego uzależniona byłaby więc od liczby oddziałów oraz od liczby uczniów w danej jednostce samorządu terytorialnego. Na prośbę jednostek samorządu terytorialnego prace nad rozwiązaniami w zakresie nowego modelu podziału subwencji zostały wstrzymane".