Odliczenie VAT od wydatków na powypadkową naprawę samochodu

Zgodnie z zasadą ogólną, podatnicy mogą odliczyć VAT od nabytych towarów i usług w takim zakresie, w jakim te towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, z uwzględnieniem ustawowych ograniczeń i wyłączeń. Trzeba też mieć na uwadze, że jednym z warunków odliczenia VAT jest otrzymanie faktury wystawionej na dane podatnika - nabywcy.

Należy zatem rozstrzygnąć, na kogo powinna być wystawiona faktura, w sytuacji gdy firma ubezpieczeniowa przekazuje odszkodowanie bezpośrednio warsztatowi dokonującemu naprawy, tj. czy nabywcą usługi jest właściciel samochodu czy firma ubezpieczeniowa, która "płaci" za naprawę.

Wystawienie faktury - kto jest nabywcą usługi?

Niezależnie od tego, czy podatnik będący właścicielem samochodu (środka trwałego) bezpośrednio płaci za powypadkową naprawę ww. pojazdu, czy firma ubezpieczeniowa przekazuje odszkodowanie do warsztatu, nabywcą usługi naprawy samochodu jest właściciel samochodu i to on powinien być wskazany na fakturze jako nabywca. Tak samo uznał Minister Finansów (dalej: MF) w odpowiedzi dla senatorów z 25 kwietnia 2024 r., nr DOP6.054.1.2024.GNHT.

Autor zapytania powziął wątpliwość, czy serwis naprawczy ma prawo do podjęcia decyzji (i czy będzie to dopuszczalne), że faktura za naprawę pojazdu powypadkowego w ramach likwidacji szkody z OC będzie wystawiona nie na właściciela pojazdu lub firmę go użytkującą (np. w przypadku leasingu), lecz bezpośrednio na ubezpieczyciela (dalej także: towarzystwo ubezpieczeń, TU) jako płatnika odszkodowania. Dodatkowo zapytano czy TU, na które wystawiona byłaby faktura, zawsze powinno wypłacić odszkodowanie w kwocie brutto oraz czy mogłoby odliczyć VAT.

Mając na względzie przepisy Kodeksu cywilnego, dotyczące umowy ubezpieczenia oraz umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej MF wskazał, że towarzystwa ubezpieczeń wypłacają odszkodowania na podstawie oszacowania kosztów naprawy poszkodowanemu albo serwisowi naprawczemu, w związku z cesją roszczenia dokonaną przez poszkodowanego na wybrany przez siebie serwis. Ostateczna decyzja co do sposobu naprawy w procesie likwidacji szkody należy jednak do poszkodowanego (uprawnionego), do niego należy także wybór konkretnego serwisu naprawczego. Z kolei o tym, czy wysokość wypłaconego odszkodowania zostanie powiększona o kwotę VAT, decyduje status poszkodowanego jako podatnika VAT oraz możliwość odliczenia przez niego VAT (np. przy zakupie potrzebnych części lub usług koniecznych do naprawy pojazdu).

MF podkreślił, że kwestie opodatkowania podatkiem VAT są uzależnione od warunków konkretnej transakcji, a na gruncie ustawy o VAT nie istnieje możliwość swobodnego wyboru przez podatnika, jaki podmiot zostanie wskazany na fakturze jako nabywca usługi. Faktura musi dokładnie odzwierciedlać faktyczną treść dokonanej transakcji, co wynika z art. 106e ustawy o VAT. Zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 3 ustawy, na fakturze należy wskazać nabywcę usługi. Faktura powinna dokumentować rzeczywiste zdarzenia gospodarcze, a jako nabywcy powinni widnieć faktyczni uczestnicy transakcji. W odpowiedzi wyjaśniono:

"(...) W świetle przepisów ustawy o VAT brak jest podstaw, aby wystawiać fakturę na podmiot, który nie jest faktycznym nabywcą usługi naprawy pojazdu powypadkowego. Faktura powinna być wystawiona zgodnie z przebiegiem transakcji dla podmiotu, który występuje jako nabywca usługi, nie zaś dla podmiotu, który dokonuje faktycznego transferu pieniędzy. (...) TU może dokonać zapłaty za fakturę w związku z nabyciem usługi przez poszkodowanego na skutek cesji roszczenia przysługującego poszkodowanemu na serwis naprawczy. Dokonanie cesji roszczenia przez poszkodowanego na rzecz serwisu naprawczego stanowi więc wyłącznie formę spełnienia świadczenia przez poszkodowanego, do którego zobowiązany był w związku z zawartą umową o naprawę pojazdu.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na to, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu danej usługi nie jest prawem samoistnym, lecz jest to prawo warunkowe, tzn. prawo podatnika do odliczenia podatku naliczonego nie wynika z samego faktu posiadania faktury, lecz z faktu rzeczywistego przeprowadzenia transakcji skutkującej nabyciem towaru lub usługi przez podmiot widniejący na fakturze jako nabywca. Podatnik na podstawie art. 86 ust. 1 ustawy o VAT ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z faktury wystawionej przez usługodawcę przy założeniu, że spełnione będą pozostałe warunki uprawniające go do skorzystania z prawa do odliczenia podatku naliczonego oraz nie wystąpią negatywne przesłanki wymienione w art. 88 ustawy o VAT.

Końcowo należy zauważyć, że co do zasady TU działa poza transakcją pomiędzy wykonawcą (serwisem naprawczym) a nabywcą usługi naprawy pojazdu powypadkowego, a rola TU ogranicza się do bycia stroną transakcji ubezpieczeniowej, co nie ma wpływu na zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego w podatku VAT z tytułu świadczenia usługi naprawy pojazdu powypadkowego, jak również na powstanie prawa do odliczenia podatku VAT. Ze względu na charakter przytoczonych wyżej przepisów ustawy o VAT, nie jest możliwe przyjęcie innego sposobu wystawiania faktur (...)."

Biorąc powyższe po uwagę należy uznać, że fakt sfinansowania kosztów powypadkowej naprawy auta przez ubezpieczyciela nie ma wpływu na sposób dokumentowania transakcji i prawo do odliczenia VAT. Faktura powinna być wystawiona na faktycznego nabywcę usługi naprawy samochodu (tu: właściciela samochodu), który ma prawo odliczyć VAT po spełnieniu ustawowych warunków.

Zasady odliczania VAT od wydatków związanych z samochodami osobowymi

Co do zasady, podatnicy mogą odliczać VAT od wydatków związanych z samochodami osobowymi, o ile oczywiście pojazdy te są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Co jednak istotne, od wydatków związanych z pojazdami samochodowymi o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony (czyli m.in. od wydatków związanych z samochodami osobowymi) podatnicy mogą generalnie odliczać tylko 50% kwoty VAT naliczonego. Przyjmuje się bowiem, że takie samochody są używane do tzw. celów mieszanych (firmowych i prywatnych, np. podatnika, pracowników itp.). Odliczenie VAT w pełnym zakresie (tj. 100%) przysługuje podatnikom tylko wówczas, gdy pojazd samochodowy jest wykorzystywany wyłącznie do działalności gospodarczej, opodatkowanej VAT, po spełnieniu określonych warunków (m.in. gdy podatnik prowadzi ewidencję przebiegu pojazdu).

Powyższe regulacje dotyczą także odliczania VAT od wydatków na powypadkową naprawę samochodów osobowych, w tym także "pokrytych" odszkodowaniem wypłaconym przez firmę ubezpieczeniową.

Moment odliczenia VAT od wydatków na powypadkową naprawę samochodu

Moment, w którym podatnik (właściciel samochodu osobowego) może odliczyć VAT z faktury dokumentującej powypadkową naprawę samochodu osobowego, wystawionej przez warsztat samochodowy, ustalany jest na zasadach ogólnych. Podatnik może zatem odliczyć VAT z ww. faktury (zasadniczo w wysokości 50% kwoty VAT naliczonego):

• w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do usługi powypadkowej naprawy powstał obowiązek podatkowy u jej wykonawcy (tj. generalnie w miesiącu wykonania tej usługi przez warsztat),
• nie wcześniej niż w rozliczeniu za okres, w którym podatnik otrzymał fakturę dokumentującą tę naprawę.

W sytuacji gdy podatnik nie odliczył VAT w "podstawowym" terminie, to może tego dokonać w deklaracji podatkowej za jeden z trzech następnych okresów rozliczeniowych (podatnik rozliczający VAT za okresy miesięczne) lub za jeden z dwóch następnych okresów rozliczeniowych (podatnik rozliczający VAT za okresy kwartalne). Jeżeli podatnik nie odliczył VAT w żadnym z ww. terminów, to może tego dokonać poprzez odpowiednią korektę deklaracji podatkowej (zob. art. 86 ust. 13 ustawy o VAT).